ماشاو: دیپلماسی دانش یا کارخانه نفوذ؟
به گزارش افق سوم، ادعای شکلگیری «شبکههای نفوذ نرم» توسط سازمان توسعه و همکاری بینالمللی اسرائیل (ماشاو)، سالهاست در محافل دانشگاهی و رسانهای مطرح است. گفته میشود این سازمان با جذب نخبگان جوان و ارتباط دادن آنها با سفارتخانههای اسرائیل، زمینهای برای اثرگذاری غیرمستقیم بر تصمیمسازیهای کلان در کشورهای مختلف ایجاد میکند.
ماشاو از دهه ۱۹۵۰ تاکنون، خود را یکی از ابزارهای سیاست خارجی اسرائیل معرفی کرده است. این سازمان با شعار «انتقال دانش»، در حوزههایی مثل کشاورزی مدرن، مدیریت منابع آب، آموزش و بهداشت فعالیت میکند و هزاران نفر از کشورهای در حال توسعه را برای گذراندن دورههای تخصصی به اسرائیل دعوت کرده است.
در ظاهر، این اقدامات با اهداف توسعه پایدار و کمکهای آموزشی سازگار بهنظر میرسد؛ اما بررسی دقیقتر نشان میدهد که فعالیت ماشاو تنها انتقال دانش فنی نیست. ساختار دورهها و شبکهسازی بلندمدتی که پس از آن شکل میگیرد، در عمل یک زیرساخت نرم برای تأثیرگذاری بر نخبگان کشورهای هدف ایجاد میکند. به همین دلیل برخی پژوهشگران، ماشاو را بخشی از دیپلماسی نفوذ اسرائیل میدانند که در قالب «کمکهای توسعهای» ارائه میشود.
سازوکار نفوذ ماشاو در سه بخش اصلی خلاصه میشود:
۱. مراکز آموزشی در اسرائیل:
مراکزی مانند MATC (مرکز آموزش کشاورزی)، MCTC (مرکز آموزش همکاریهای بینالمللی) و METC (مرکز آموزش مدیریت اقتصادی) سالانه صدها متخصص از کشورهای مختلف را پذیرش میکنند. آموزشهای این مراکز، محور آموزش فناوریهای خاص اسرائیلی است که این موضوع وابستگی فنی ایجاد میکند.
۲. بازگشت فارغالتحصیلان به کشورهای خود:
بسیاری از این افراد پس از اتمام دوره، اغلب در سازمانها و وزارتخانههای کلیدی کشورشان مسئولیت میگیرند. از آنجا که بخشی از اعتبار علمی و حرفهای خود را مدیون اسرائیل هستند، تمایل بیشتری به همکاری یا همگرایی فکری با این کشور نشان می دهند. پژوهشهای دانشگاهی نشان داده است که بسیاری از این افراد در حوزههایی چون سیاستگذاری کشاورزی یا مدیریت منابع آب نقش مؤثر داشتهاند.
۳. شبکه باشگاههای شالوم (Shalom Clubs):
این باشگاهها بهعنوان حلقههای ارتباطی فارغالتحصیلان با سفارتخانههای اسرائیل عمل میکنند و بستر برگزاری نشستها و پروژههای مشترک را فراهم میسازند. این شبکه، در ظاهر یک انجمن علمی است، اما در عمل نقش آن در حفظ نفوذ بلندمدت اسرائیل در میان نخبگان کشورهای مختلف قابل توجه است.
روشهای اعمال نفوذ
-
ایجاد وابستگی فناوری و علمی:
آموزش فناوریهای اختصاصی اسرائیل در زمینههایی مانند آبیاری قطرهای، سبب میشود کشورهای هدف به دانش و تجهیزات اسرائیلی نیازمند شوند. این وابستگی اقتصادی ـ فناورانه، به مرور زمان به اهرم فشار سیاسی تبدیل میشود.
-
جایگیری فارغالتحصیلان در ساختار تصمیمگیری:
بسیاری از افرادی که در دورههای ماشاو شرکت میکنند، بعدها در وزارتخانهها یا سازمانهای مهم کشور خود مسئولیت میگیرند. هنگامی که این افراد به جایگاههای مدیریتی میرسند، دیدگاه و سیاستهایی را ترویج میکنند که با منافع اسرائیل همراستاست؛ حتی اگر خودشان متوجه این موضوع نباشند. این موضوع به اسرائیل امکان میدهد نفوذ غیرمستقیم در فرآیند تصمیمگیری ملی داشته باشد.
-
شبکهسازی از طریق باشگاههای شالوم:
این باشگاهها ارتباط فارغالتحصیلان با سفارتخانههای اسرائیل را حفظ کرده و حتی به هماهنگی پروژههای مشترک جدید کمک میکنند. گزارشهایی وجود دارد که این شبکهها برای جمعآوری اطلاعات و انتقال پیامهای سیاسی مورد استفاده قرار میگیرند.
پیامدها و نگرانیها
تأثیر این روند را میتوان در سه سطح مشاهده کرد:
۱. فناوری و اقتصاد: کشورهای هدف به جای توسعه فناوری بومی، دچار وابستگی به سیستمهای اسرائیلی شده که بهتدریج استقلال اقتصادی و فناورانه آنها کاهش میابد.
۲. سیاسی و مدیریتی: نفوذ فکری نخبگان میتواند تصمیمسازی ملی را تحتتأثیر قرار دهد. بدین گونه که فارغالتحصیلان ماشاو که به موقعیتهای مدیریتی میرسند، بهطور ناخواسته یا آگاهانه سیاستهای همسو با منافع اسرائیل را در کشور خود ترویج میکنند.
۳. امنیتی و اطلاعاتی: شبکه باشگاههای شالوم، به دلیل ارتباط مستقیم با سفارتخانهها و دیپلماتهای اسرائیل، بستر مناسبی برای انتقال اطلاعات حساس و تأثیرگذاری بر افکار عمومی و تصمیمسازی ملی فراهم میآورد. به همین دلیل برخی منابع آن را «بستر بالقوه جاسوسی نرم» نامیدهاند.
در نهایت می توان گفت ماشاو در ظاهر نهادی برای توسعه و کمکهای فنی است، اما شواهد نشان میدهد که نقش واقعی آن فراتر از این مرزهاست. این سازمان با بهرهگیری از یک سهضلعی منسجم شامل مراکز آموزشی، فارغالتحصیلان بازگشته و شبکه باشگاههای شالوم، نوعی نفوذ نرم بلندمدت ایجاد میکند که ابعاد اقتصادی، سیاسی و حتی اطلاعاتی دارد.
این نفوذ، اگرچه در کوتاهمدت میتواند منافع فنی و آموزشی برای کشورهای هدف به همراه داشته باشد، در بلندمدت استقلال اقتصادی و سیاسی آنها را تهدید میکند. هشدار کارشناسان بینالمللی نشان میدهد که سیاستهای ماشاو بخشی از یک استراتژی گستردهتر اسرائیل برای ترکیب توسعه و دیپلماسی بهعنوان ابزار نفوذ ژئوپلیتیک است.
بنابراین، کشورهایی که میزبان برنامههای ماشاو هستند، باید با دقت بیشتری به ارزیابی اهداف و پیامدهای این همکاریها بپردازند؛ چرا که در پس ظاهر خیرخواهانه توسعه، الگویی پیچیده از «نفوذ نرم» پنهان است که میتواند استقلال و امنیت ملی آنها را در بلندمدت تحتالشعاع قرار دهد.
